فتق ناف (Umbilical Hernia)
فتق ناف زمانی رخ می‌دهد که بخشی از صفاق یا روده از یک سوراخ کوچک و ضعیف در دیواره شکم دقیقاً در محل ناف بیرون می‌زند.
این وضعیت در بدو تولد شایع است و در بسیاری از نوزادان بدون درد و بی‌خطر به نظر می‌رسد.
در اغلب موارد با رشد کودک و قوی تر شدن عضلات شکمی این سوراخ به تدریج بسته می‌شود و برجستگی ناپدید می‌گردد.
براساس منابع معتبر کودکان بخش بزرگی از فتق‌های ناف تا ۴–۵ سالگی خود به خود بسته می‌شوند.
به همین دلیل انتظار همراه با پایش تا این سن در کودک بی‌علامت راهبرد پذیرفته‌شده‌ای است.
علائم و نشانه‌ها را چه زمانی باید جدی بگیریم؟
شایع‌ترین علامت برجستگی نرم و قابل فشار در ناحیه ناف است که هنگام گریه، سرفه یا زور زدن پررنگ تر می‌شود و در خواب یا آرامش کوچک تر می‌گردد.
نشانه های هشدار شامل درد مداوم، سفت و غیر قابل فشار شدن برجستگی، تغییر رنگ پوست (قرمزی یا کبودی)، استفراغ و بی قراری شدید است.
اینها می‌توانند نشانه «گیرکردن» (Incarceration) باشند. هر چند این عارضه در فتق ناف کودکان نادر است (کمتر از ۱٪) اما در نوزادان نارس احتمال آن بالاتر است و نیاز به ارزیابی فوری دارد.
رویکردهای نوین و به‌روز در تصمیم‌گیری درمان
۱) «انتظارِ آگاهانه» تا چه سنی منطقی است؟
در سال‌های اخیر تأکید بر صبوری در کودکان بی‌علامت پررنگ تر شده است.
راهنمایی های بالینی و مرورهای جدید پیشنهاد می‌کنند که صِرف باقی ماندن فتق در سنین پایین الزاماً به معنای جراحی فوری نیست و می‌توان تا حدود ۴–۵ سالگی مراقبتِ انتظاری داشت.
حتی برخی تحلیل‌های تازه‌تر مطرح کرده‌اند که توصیه قدیمیِ «ترمیم در ۵ سالگی» برای تمام کودکان پشتوانه قوی شواهدی ندارد و در موارد منتخب می‌توان دوران کودکی را نیز با پایش ادامه داد.
البته این نظر موضوع بحث کارشناسی است و باید شخصی‌سازی شود.
۲) چه زمانی جراحی ضرورت پیدا می‌کند؟
جراحی به طور معمول برای موارد زیر توصیه می‌شود: تداوم فتق پس از حدود ۴–۵ سالگی، بروز عوارضی مانند گیرکردن یا شک به اختناق، درد و ناراحتی مکرر، یا نقایص بزرگ که روند بسته‌شدن خودبه‌خودی را بعید می‌کنند.
شواهد نشان می‌دهد تعجیل بی‌مورد در ترمیم زود هنگام می‌تواند با عوارض و عود بیشتری همراه باشد. بنابراین زمان بندی مناسب اهمیت زیادی دارد.
۳) آیا چسب‌زدن یا سکه‌چسباندن کمکی می‌کند؟
خیر. روش‌های خانگی مانند چسباندن سکه یا بستن کمربندهای فشاری توصیه نمی‌شود. هم اثر بخشی اثبات‌شده‌ای ندارند و هم ممکن است باعث تحریک پوستی و عفونت شوند.
برخی مطالعات کوچک ژاپنی روی «چسب‌گذاری بدون جسم فشاری» گزارش‌هایی از تسریع بستن حلقه فتق و بهبود ظاهر داده‌اند اما این رویکرد هنوز به‌صورت گسترده در راهنماهای بین‌المللی پذیرفته نشده و می‌بایست با احتیاط و در قالب پروتکل‌های تخصصی بررسی شود.
جراحی فتق ناف در کودکان چه انتظاری داشته باشیم؟
ترمیم جراحی معمولاً به‌صورت سرپایی و با بیهوشی عمومی انجام می‌شود.
در کودکان روش «باز» با یک برش کوچک در چین ناف رایج است و در دست جراح کودکان زمان عمل کوتاه و دوره نقاهت مختصر است.
استفاده از مش (Mesh) در کودکان برای فتق‌های ناف معمول نیست و اغلب با بخیه زدن نقص تقویتی انجام می‌پذیرد.
جراحی باز یا لاپاراسکوپی؟
در بزرگسالان لاپاراسکوپی به خاطر درد کمتر و بازگشت سریع تر شناخته شده است اما در کودکانِ مبتلا به «فتق ناف» شواهد جدید نشان می‌دهد که ترمیم باز همچنان روش غالب و مطمئن است.
یک مطالعه وسیع ایالات متحده (۲۰۲۵) نشان داد خطر عودِ همان سمت پس از لاپاراسکوپی در کودکان بیشتر از روش باز بوده است.
بنابراین انتخاب تکنیک باید با توجه به سن، اندازه نقص و تجربه جراح صورت گیرد. لازم به ذکر است که بخش عمده داده‌های «برتری لاپاراسکوپی» به فتق کشاله ران مربوط است و لزوماً به فتق ناف تعمیم پذیر نیست.
پرسش‌های پرتکرار والدین
آیا اندازه حلقه فتق سرنوشت را تعیین می‌کند؟
حلقه‌های کوچک تر به طور معمول تا سنین پیش دبستانی بسته می‌شوند.
اگر چه اندازه می‌تواند راهنما باشد اما تصمیم درمانی تنها بر پایه قطر نقص گرفته نمی‌شود و روند تغییرات در گذر زمان و معاینه بالینی نیز مهم است.
احتمال خطر در نوزادان نارس چقدر است؟
نوزادان نارس نسبت به نوزادان ترم اندکی در معرض خطر بیشتر گیرکردن فتق قرار دارند هرچند در مجموع این عارضه در فتق ناف کودکان نادر است.
بنابراین در نوزاد نارسِ دارای فتق ناف آموزش علائم هشدار و پیگیری منظم اهمیت دوچندان دارد.
آیا پس از عمل محدودیت خاصی لازم است؟
اکثر کودکان خیلی زود به فعالیت‌های روزمره برمی‌گردند. توصیه‌های دقیقِ مراقبت از زخم، کنترل درد و زمان شروع بازی‌های پرتحرک را جراح کودکان بر اساس شرایط هر کودک تعیین می‌کند. دوره نقاهت معمولاً کوتاه است.
نکات عملی برای والدین
آرامش و پایش: در بیشتر نوزادان فتق ناف خود به خود بهبود می‌یابد. معاینات دوره‌ای توسط پزشک کودک کافی است مگر علائم هشدار بروز کند.
از روش‌های غیرعلمی پرهیز کنید: چسباندن سکه، بستن کمربند یا ابزارهای فشاری خانگی می‌تواند مضر باشد.
علائم هشدار را بشناسید: درد، سفتی و غیرقابل‌فشار شدن برجستگی، تغییر رنگ پوست و استفراغ.
زمان مناسب جراحی را به‌درستی انتخاب کنید: در کودک بی‌علامت تعویق منطقی تا حدود ۴–۵ سالگی معمول است ولی تصمیم نهایی باید شخصی‌سازی شود.
انتظارات واقع‌بینانه از روش جراحی: در کودکان ترمیم باز استاندارد رایج است و غالباً به‌سرعت انجام می‌شود لاپاراسکوپی برای فتق ناف کودکان ممکن است همواره مزیت نداشته باشد.
درمان‌های جدید و روندهای تازه
تداوم مراقبت انتظاری مبتنی بر شواهد: برخی تحلیل‌های ۲۰۲۴ پیشنهاد کرده‌اند که حتی پس از ۵ سالگی، در کودکان منتخبِ بی‌علامت، می‌توان همچنان با پایش دقیق ادامه داد این موضوع نیازمند گفت‌وگوی روشن با والدین است و اجماع جهانیِ قطعی ندارد.
بررسی‌های پژوهشی درباره چسب‌گذاری تخصصی: مطالعات کوچک نشان داده‌اند چسب گذاری بدون جسم فشاری ممکن است بستن حلقه را تسریع کند و ظاهر ناف را بهبود دهد اما هنوز برای توصیه فراگیر کافی نیست.
تصمیم‌گیری دقیق درباره تکنیک جراحی: داده‌های جدید مقایسه‌ای در کودکانِ مبتلا به فتق ناف تصویر یکنواختی به نفع لاپاراسکوپی ارائه نمی‌کنند و انتخاب روش باید با تکیه بر تجربه جراح کودکان و آناتومی نقص انجام شود.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
- از ابتدای مشاهده فتق برای ارزیابی اولیه.
- در صورت استفراغ یا بی‌قراری شدید کودک.
- اگر فتق بعد از ۴–۵ سالگی باقی بماند یا بزرگتر شود.
- اگر برجستگی دردناک، سفت یا تغییررنگ‌داده شود و به داخل برنگردد.
سخن پایانی
اغلب فتق ناف در کودکان و نوزادان یک پدیده گذرا و خوش خیم است و در بخش عمده‌ای از موارد بدون مداخله خاص تا سنین پیش دبستانی برطرف می‌شود.
روندهای پژوهشی جدید بر شخصی‌سازی تصمیم‌ها، پرهیز از جراحی زود هنگام در کودک بی علامت و آگاهی والدین از نشانه‌های خطر تأکید دارند.
اگر فرزند شما برجستگی ناف دارد بهترین کار گفت و گو با جراح کودکان و تنظیم برنامه‌ای متناسب با وضعیت خاص اوست(از پایش منظم تا انتخاب به‌موقع و کم‌خطرترین روش ترمیم).
دکتر بهار اشجعی دارای بورد فوق تخصصی در جراحی کودکان و نوزادان از پزشکان منحصر به فرد و ماهر در زمینه جراحی اطفال و کودکان در تهران هستند. ایشان دوره پزشکی عمومی را در دانشگاه شهید بهشتی تهران گذراندند و بعد از اتمام دوره پزشکی عمومی به تحصیل در رشته جراحی عمومی در دانشگاه شهید بهشتی تهران پرداختند. بلافاصله بعد از فارغ التحصیلی در رشته جراحی عمومی، در رشته جراحی اطفال پذیرفته شدند و دوره جراحی اطفال را در دانشگاه علوم پزشکی تهران گذراندند و موفق به کسب رتبه اول کشوری در برد فوق تخصصی جراحی اطفال شدند.
راه های ارتباط با ما
مطب: تهران ـ انتهای بلوار کشاورز، رو به روی درب شرقی بیمارستان امام خمینی، ساختمان شیشه ای سبز، پلاک ۳۷۰ ساختمان ۴۱۶ طبقه ۳ واحد ۱۹
تلفن:
بیمارستان کودکان تهران: تقاطع خیابان طالقانی و ولیعصر، روبروی جهاد کشاورزی، پلاک ۴۵۴
بیمارستان لاله شهرک غرب: تهران ، شهرک غرب ، فاز ۵ ، خیابان سیمای ایران ، نبش فلامک جنوبی
منبع: https://dr-ashjaei.com/
- ۰ ۰
- ۰ نظر
